Zajmuje 1.765,70 ha i jest kompleksem mezofilnych lasów liściastych, torfowisk mszarnych i jezior eutroficznych. Dominują tutaj powierzchniowo lasy: buczyny żyzne i kwaśne, łęgi jesionowe i olszowe i pagórkowaty krajobraz moreny dennej. W licznych obniżeniach znajdują się oczka wodne i torfowiska mszarne.

Flora i roślinność torfowisk jest zróżnicowana, od otwartych zbiorowisk mszarnych, po różne stadia sukcesji w kierunku brzezin bagiennych. Część mokradeł śródleśnych porastają łozowiska, zbiorowiska szuwarowe i pleustonowe, w tym też kożuchy wolfii bezkorzeniowej i wątrobowca, na części znajdują się otwarte lustra wody.

W obrębie ostoi znajdują się cztery, większe jeziora eutroficzne z bardzo bogatą roślinnością wodną. Duże powierzchnie pokrywają zbiorowiska tzw. "lilii wodnych", wzdłuż brzegów wykształcone są szerokie pasy zróżnicowanych szuwarów, w wodach liczne gatunki roślin zanurzonych rdestnic i wywłócznik kłosowy.

Prawie połowę powierzchni (44,5%) obszaru zajmują dobrze zachowane siedliska przyrodnicze, o dobrych perspektywach ochrony, cechujące się bogactwem gatunkowym flory. Na drugiej takiej powierzchni występują siedliska potencjalne, na których w przypadku odpowiedniego dostosowania składu i struktury drzewostanu możliwa jest regeneracja siedlisk przyrodniczych. Obszar jest dość ważny ponieważ poprawia reprezentatywność regionalnej zmienności siedlisk buczyn, w skali regionalnej skupiających się w kilku większych kompleksach leśnych. Lasy bukowe występują w mozaice z drobnopowierzchniowymi łęgami jesionowymi, co przypomina krajobraz Wzgórz Bukowych. Ważna jest obecność w obszarze dobrze wykształconych grądów subatlantyckich i torfowisk przejściowych, niedostatecznie reprezentowanych w sieci Natura 2000 w skali regionalnej, a ważnych ze względu na koncentrację występowania w tej części kraju. Jeziora eutroficzne i oczka wodne, które ze względu na rozpowszechnienie w kraju nie są zwykle traktowane jako ważny walor obszarów Natura 2000, w tym wypadku wyróżniają się bardzo korzystnie zróżnicowaniem i bogactwem roślinności i flory.

Przez Dziczy las przebiega dawna droga templariuszy, kupców, władców - Droga Lotha. W I połowie XVIII wieku podróżowała nią do Sankt Petersburga przyszła władczyni Rosji - Katarzyna II Wielka. Dawny trakt to dzisiaj polna droga, która szczęśliwe przetrwała.

Ze względu na leśny charakter obszaru zagrożenia mają w dużym stopniu związek z gospodarką leśną. Zachowanie siedlisk podmokłych zależne jest od utrzymania wysokich stanów wód i unikania wykonywania odwodnień (na terenie obszaru istnieje stara sieć rowów melioracyjnych). Problemem jest dostosowanie składów drzewostanów do potencjału siedliska nie tylko pod względem produkcyjnym, ale i ekologicznym (sporo powierzchni zajmują drzewostany modrzewiowe, brzozowe, sosnowe). Konieczne jest dla utrzymania ksylobiontów zachowanie odpowiednich ilości starych i martwych drzew w lesie. Dla jezior położonych w pobliżu obrzeży lasu zagrożeniem jest nadmierny spływ biogenów z pól uprawnych.